اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی (Schizotypal Personality Disorder) که اغلب با نام اختصاری STPD نیز شناخته می‌شود، یکی از انواع اختلالات شخصیت در گروه «خوشه A» است. این اختلال الگوی ثابتی از تفکرات غیرعادی، رفتارهای عجیب و غریب و دشواری در برقراری روابط اجتماعی را شامل می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال درکی تحریف‌شده از رویدادها دارند، ممکن است باورهای جادویی یا پارانوئید داشته باشند و اغلب به دلیل همین ویژگی‌ها، ایجاد یا حفظ رابطه با دیگران برایشان دشوار است.

در این بلاگ، قصد داریم نگاهی جامع به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی، علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان آن بیندازیم. همچنین راهکارهایی را برای کنار آمدن مؤثرتر با این اختلال هم برای فرد مبتلا و هم اطرافیانش ارائه خواهیم کرد.

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی (Schizotypal Personality Disorder) که اغلب با نام اختصاری STPD نیز شناخته می‌شود، یکی از انواع اختلالات شخصیت در گروه «خوشه A» است. این اختلال الگوی ثابتی از تفکرات غیرعادی، رفتارهای عجیب و غریب و دشواری در برقراری روابط اجتماعی را شامل می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال درکی تحریف‌شده از رویدادها دارند، ممکن است باورهای جادویی یا پارانوئید داشته باشند و اغلب به دلیل همین ویژگی‌ها، ایجاد یا حفظ رابطه با دیگران برایشان دشوار است.

در این بلاگ، قصد داریم نگاهی جامع به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی، علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان آن بیندازیم. همچنین راهکارهایی را برای کنار آمدن مؤثرتر با این اختلال هم برای فرد مبتلا و هم اطرافیانش ارائه خواهیم کرد.

 

 معرفی اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی (STPD) یک وضعیت سلامت روانی است که در آن الگوی پایدار رفتار و افکار عجیب و غریب، تحریف در ادراک و تکلم و مشکلات جدی در روابط اجتماعی مشاهده می‌شود. افراد مبتلا تحت تأثیر اضطراب اجتماعی شدید، بیگانگی از محیط، و گاه پارانویا قرار می‌گیرند. آنان معمولاً باورهای غیرعادی یا جادویی دارند، ممکن است تصور کنند نیروهای خاص یا توانایی‌های فراطبیعی دارند یا رویدادهای عادی را به شکل غیرواقع‌بینانه‌ای تفسیر کنند.

اگرچه این اختلال می‌تواند دردسرها و مشکلات زیادی برای فرد و اطرافیانش به وجود آورد، اما تشخیص و دریافت درمان‌های روان‌شناختی (و در برخی موارد، دارودرمانی) می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.

 

تفاوت اختلال شخصیت اسکیزوتایپال با اسکیزوفرنی و اختلال شخصیت اسکیزوئید

سه واژه «اسکیزوتایپال»، «اسکیزوفرنی» و «اسکیزوئید» گاه به دلیل شباهت نوشتاری و نزدیکی در ریشه اصطلاحات، با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند در حالی که هر کدام ویژگی‌های متمایزی دارند:

1. اسکیزوفرنی:

• یک اختلال روان‌پریشی شناخته می‌شود.

• بیماران مبتلا اغلب از واقعیت جدا می‌شوند و دچار توهمات و هذیان‌های مداوم هستند.

• عملکرد روزانه این افراد معمولاً تا حد قابل‌توجهی افت می‌کند و روند بیماری در صورت عدم درمان، می‌تواند بسیار شدیدتر از اختلال شخصیت اسکیزوتایپی باشد.

2. اختلال شخصیت اسکیزوئید:

• افراد مبتلا به آن معمولاً از نظر عاطفی سرد هستند، تمایلی به برقراری رابطه با دیگران ندارند و به تنهایی و کناره‌گیری عادت دارند.

• برخلاف اسکیزوتایپی، این رفتار ایستا نتیجه علاقه نداشتن به تعاملات اجتماعی است نه الزاماً غم یا اضطراب ناشی از این تعاملات.

3. اختلال شخصیت اسکیزوتایپی (STPD):

• افکار و رفتارهای عجیب، باورهای جادویی یا ادراکات غیرمعمول دارد.

• اضطراب اجتماعی شدید در این افراد مشهود است، اما آن‌ها بیشتر از اینکه تمایلی به انزوا داشته باشند، درک تحریف‌شده از موقعیت‌های اجتماعی دارند.

• ارتباط با واقعیت را در قیاس با اسکیزوفرنی کمتر از دست می‌دهند و دوره‌های روان‌پریشی جدی و طولانی‌مدت ندارند.

3. مهم‌ترین علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی رفتارهای خاص و الگوهای فکری متفاوتی از دیگران نشان می‌دهند. علائم و نشانه‌های رایج در این اختلال عبارتند از:

• پارانویا و بی‌اعتمادی: تردید مداوم نسبت به نیت دیگران و بدگمانی در روابط.

• باورهای جادویی: اندیشه‌ها یا عقاید غیر عادی، مانند داشتن قدرت ماوراء الطبیعه یا ارتباط با موجودات فرازمینی.

• تجربیات ادراکی عجیب: شنیدن صداهای مبهم یا دیدن تصاویری گذرا که واقعیت بیرونی ندارند.

• ظاهر و پوشش ناخوشایند یا عجیب: ممکن است لباس‌های ناهمگون، غیرمعمول یا تلفیقی از چند سبک را هم‌زمان استفاده کنند.

• اضطراب اجتماعی مداوم: معمولاً در حضور جمعیت یا موقعیت‌های اجتماعی بسیار مضطرب می‌شوند و به‌سختی ارتباط چشمی برقرار می‌کنند.

• مشکلات در گفتار و بیان: استفاده از کلمات مبهم، استعاره‌های پیچیده یا تا حدی نامفهوم.

• انزوای اجتماعی: داشتن دوست و رابطه نزدیک محدود؛ معمولاً فقط با افراد درجه یک در ارتباطند.

• ترس از قضاوت: تفسیر غلط نشانه‌های اجتماعی و گمان اینکه دیگران او را تحقیر یا توطئه می‌کنند.

این ویژگی‌ها ممکن است با شدت مختلفی در افراد دیده شود و همیشه به شکل یکنواختی بروز نخواهد کرد. تزریق و تداوم این ویژگی‌ها در زندگی فرد، باعث می‌شود کل رفتار و ساختار ذهنی او به صورت مزمن تحت تاثیر قرار گیرد.

 

4. علل و عوامل مؤثر در بروز اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

هنوز دلیل قطعی و منحصر به‌فردی برای این اختلال شناسایی نشده است. با این حال، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مجموعه‌ای از عوامل زیر در ابتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی مؤثرند:

1. ژنتیک:

مطالعات نشان می‌دهد افرادی که در بستگان نزدیک‌شان سابقه اسکیزوفرنی یا اختلالات شخصیتی خوشه A وجود دارد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی هستند.

2. عوامل زیستی و مغزی:

بررسی‌های تصویربرداری مغزی حاکی از شباهت‌های قابل‌توجهی بین ساختار مغز افرادی است که دچار اسکیزوفرنی یا اسکیزوتایپی هستند. این شباهت‌ها می‌تواند در بروز علائم شناختی یا ادراکی اثرگذار باشد.

3. محیط خانوادگی:

• تجارب منفی در دوران کودکی نظیر سوءاستفاده عاطفی، بی‌توجهی، طرد شدن توسط والدین و تلقین باورهای غیرعادی می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.

• کودکانی که در محیط‌های پر از تنش، درگیری، سوءمصرف مواد یا بی‌مهری بزرگ می‌شوند، بیشتر مستعد دگرگونی‌های شخصیتی هستند.

4. عوامل روان‌شناختی:

اتفاقاتی مانند تجربه مکرر استرس‌های شدید، محرومیت‌های عاطفی یا ضربه‌های روانی ممکن است زمینه را برای شکل‌گیری تفکرات تحریف‌شده فراهم سازند.

 

5. روش‌های تشخیص اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

تعیین و تشخیص دقیق اختلال شخصیت اسکیزوتایپی معمولاً بر عهده روانپزشک یا روانشناس بالینی است. برای تشخیص، مراحل زیر طی می‌شود:

1. مصاحبه بالینی:

2. متخصص سلامت روان سعی می‌کند با پرسیدن پرسش‌های دقیق، سابقه خانوادگی، تجارب دوران کودکی، وضعیت عاطفی و رفتاری فعلی بیمار را ارزیابی کند.

3. بررسی‌های پزشکی و روان‌شناختی:

• بررسی تست‌های روان‌شناختی می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره سطح تفکر، میزان اضطراب و شواهد پارانویا ارائه دهد.

• پزشک ممکن است ارزیابی‌های بیولوژیکی (مانند تست خون و عملکرد تیروئید) را انجام دهد تا از نبود عوامل جسمی بازدارنده یا بیماری‌های همبود اطمینان حاصل کند.

4. منابع تکمیلی:

5. گاهی اوقات، بستگان و دوستان فرد مبتلا می‌توانند در خصوص ویژگی‌های رفتاری یا تغییرات ناگهانی در خلق و خوی او اطلاعات مفیدتری بدهند. زیرا در بسیاری موارد خود فرد بینش کافی نسبت به ناراحتی‌هایش ندارد.

با توجه به اینکه این اختلال جزو اختلالات شخصیت است، تشخیص معمولاً تا قبل از 18 سالگی دشوار است، چرا که الگوهای شخصیتی در کودکی و نوجوانی در حال شکل‌گیری است. ازاین‌رو، روان‌پزشک پیش از دادن برچسب نهایی «اختلال شخصیت اسکیزوتایپی»، باید به اندازه کافی نشانه‌های پایدار رفتاری را بررسی کند.

 

6. گزینه‌های درمانی و روان‌درمانی

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی یک وضعیت مزمن بوده و معمولاً نیازمند مراقبت و درمان درازمدت است. گرچه رویکرد واحدی برای درمان همه بیماران وجود ندارد، اما برخی رویکردهای کلی می‌توانند در بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم مفید باشند:

1. روان‌درمانی فردی (گفتاردرمانی):

• رفتاردرمانی شناختی (CBT): این روش به بیمار کمک می‌کند تا افکار تحریف‌شده را شناسایی کرده و یاد بگیرد چگونه این الگوهای فکری و رفتاری ناسازگار را اصلاح کند.

• درمان حمایتی: در این رویکرد، بیمار احساسات و فشارهای درونی خود را بیان می‌کند و درمانگر با رویکردی همدلانه به او کمک می‌کند تا با چالش‌هایش بهتر کنار بیاید.

• درمان بین فردی: تمرکز بر اصلاح مشکلات روابط بین فردی دارد و می‌تواند برای افرادی که در برقراری ارتباط با اطرافیان مشکل جدی دارند، بسیار مؤثر باشد.

2. درمان گروهی:

• در برخی شرایط، گروه‌درمانی می‌تواند فضایی امن فراهم کند تا افراد مبتلا مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنند و از تجارب یکدیگر بیاموزند.

• با این حال، افراد با علائم شدید پارانویا ممکن است در محیط گروهی احساس تهدید کنند و همکاری کافی نداشته باشند.

3. خانواده‌درمانی:

• کسانی که مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی هستند، اغلب در بطن خانواده تنش‌هایی ایجاد می‌کنند.

• خانواده‌درمانی به اعضای خانواده کمک می‌کند تا درباره ماهیت این اختلال و روش‌های برخورد صحیح با فرد مبتلا اطلاعات کسب کنند و فضای حمایت‌گرانه‌ای ایجاد شود.

 

7. داروهای مورد استفاده در اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

اگرچه در حال حاضر، دارویی به‌طور اختصاصی برای درمان اختلال شخصیت اسکیزوتایپی توسط سازمان‌های بهداشتی رسمی تأیید نشده است، اما برخی داروها می‌توانند در مدیریت نشانه‌ها و جلوگیری از تشدید وضعیت فرد مؤثر باشند:

1. داروهای ضد افسردگی:

• در مواردی که فرد مبتلا به STPD دچار اضطراب و افسردگی شدید می‌شود، داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIها مانند فلوکستین یا سیتالوپرام) ممکن است سودمند باشند.

2. داروهای ضد روان پریشیِ سبک (آنتی‌سایکوتیک با دوز پایین):

• در صورت شدت گرفتن نشانه‌های روان‌پریشی خفیف یا پارانوید شدید، پزشک ممکن است داروهایی چون ریسپریدون، الانزاپین یا آریپیپرازول را در مقادیر کم تجویز کند.

3. داروهای ضد اضطراب:

• در صورتی که اضطراب اجتماعی یا حملات پانیک بخش عمده‌ای از مشکل باشد، برخی از بنزودیازپین‌ها یا داروهای ضد اضطراب دیگر می‌توانند به‌صورت کوتاه‌مدت تجویز شوند.

توجه داشته باشید دوز و نوع دارو باید زیر نظر متخصص روان‌پزشکی تعیین شود و هرگونه مصرف خودسرانه یا تغییر در میزان مصرف دارو، می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.

 

8. توصیه‌های مهم برای افراد مبتلا و خانواده‌ها

1. به دنبال کمک حرفه‌ای باشید: در صورت تجربه علائمی مانند افکار جادویی، ترس مداوم از تعقیب شدن یا داشتن مشکلات جدی در برقراری ارتباط، بهتر است زودتر با یک روانشناس یا روان‌پزشک مشورت نمایید.

2. سبک زندگی سالم: تلاش برای داشتن خواب منظم، رژیم غذایی متعادل، ورزش و پرهیز از مصرف مواد مخدر یا الکل، می‌تواند تاثیر مثبتی بر سلامت روان داشته باشد.

3. حمایت از فرد مبتلا در خانواده:

• از تنبیه یا سرزنش بی‌مورد بپرهیزید.

• به احساسات خود و فرد مبتلا احترام بگذارید و سعی کنید علت پشت رفتارهای غیرعادی را درک کنید.

• به‌جای اینکه بارها به جای فرد تصمیم بگیرید، او را تشویق به مسئولیت‌پذیری مناسب سن و توانایی‌هایش کنید.

4. کاهش استرس در محیط: استرس‌های روزمره می‌توانند علائم اختلال شخصیت اسکیزوتایپی را شدت ببخشند. بنابراین ایجاد محیطی آرام و حمایت‌آمیز در خانه، محل کار یا محیط آموزشی اهمیت زیادی دارد.

5. یادداشت علائم: اگر شما یا یکی از عزیزانتان مستعد علائم اسکیزوتایپی هستید، سعی کنید مواردی مانند گوشه‌گیری شدید، افزایش توهمات یا انزوای اجتماعی عمیق را یادداشت کرده و در صورت تشدید، به متخصص اطلاع دهید.

 

9. چشم‌انداز زندگی افراد دچار اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی در صورت عدم تشخیص و درمان مناسب، ممکن است در تمام مراحل زندگی با مشکلاتی نظیر افسردگی، اضطراب، وسواس فکری و گاه سوءمصرف مواد رو‌به‌رو شوند. این افراد عموماً به دلیل اضطراب شدید یا تفکرات تحریف‌شده به‌سختی می‌توانند شغل ثابت، روابط پایدار یا دوستی‌های نزدیک داشته باشند.

بااین‌حال، دریافت کمک تخصصی، حضور در برنامه‌های روان‌درمانی درازمدت و مدیریت عوامل استرس‌زا می‌تواند به بیماران کمک کند تا ضمن کاهش شدت علائم، یک زندگی نسبتاً عادی و بارور داشته باشند. بسیاری از افرادی که تحت درمان مناسب قرار می‌گیرند، یاد می‌گیرند تفکرات تحریف‌شده را تشخیص دهند و روابط بین‌فردی را تا حدی تقویت کنند.

10. جمع‌بندی

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی (STPD) نوعی اختلال شخصیت از خوشه A است که با ترکیبی از افکار و رفتارهای غیرعادی، اضطراب اجتماعی شدید و تفسیرهای تحریف‌شده از رویدادهای معمولی شناخته می‌شود. افراد مبتلا اغلب نگران نیت اطرافیان هستند، ممکن است باورهای ماورایی داشته باشند و در برقراری روابط اجتماعی با مشکل مواجه شوند.

عوامل ژنتیکی و تغییرات بیولوژیکی در مغز، همراه با محیط‌های خانوادگی پرتنش یا آسیب‌های دوران کودکی، در شکل‌گیری این اختلال نقش ایفا می‌کنند. تشخیص آن نیاز به بررسی دقیق بالینی، مصاحبه روان‌شناختی و ارزیابی‌های پزشکی دارد. روان‌درمانی (شامل رفتاردرمانی شناختی، درمان حمایتی، گروه‌درمانی و خانواده‌درمانی) و در برخی موارد مصرف داروهای ضد اضطراب، ضد افسردگی یا ضد روان پریشی خفیف، می‌تواند علائم را مدیریت کرده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.

افراد مبتلا در صورت دریافت حمایت مناسب از خانواده و تیم تخصصی سلامت روان، می‌توانند جنبه‌های مثبت زندگی خود را پررنگ‌تر کرده و با استرس‌ها و اضطراب‌های روزمره بهتر مقابله کنند. این اختلال معمولاً مادام‌العمر است؛ اما با تداوم درمان و یادگیری مهارت‌های جدید، امکان ادغام مؤثرتر در جامعه و داشتن یک زندگی نسبتاً طبیعی فراهم است.

11. پرسش‌های متداول

1. آیا اختلال شخصیت اسکیزوتایپی همان اسکیزوفرنی است؟

خیر، اختلال شخصیت اسکیزوتایپی با وجود داشتن برخی شباهت‌ها به اسکیزوفرنی، شدت روان‌پریشی کمتری دارد و فرد ارتباط با واقعیت را به اندازه افراد مبتلا به اسکیزوفرنی از دست نمی‌دهد. همچنین دوره‌های روان‌پریشی در STPD اگر رخ دهد، معمولاً کوتاه‌تر و خفیف‌تر است.

2. مهم‌ترین تفاوت اسکیزوتایپی و اسکیزوئید در چیست؟

افراد مبتلا به اسکیزوئید به‌طور کلی تمایلی به ایجاد رابطه ندارند و از تنهایی خود راضی هستند؛ اما در اسکیزوتایپی، مشکل اصلی تحریف و اضطراب شدید در روابط اجتماعی است، نه لزوماً عدم علاقه به معاشرت.

3. آیا درمان قطعی برای اختلال شخصیت اسکیزوتایپی وجود دارد؟

در حال حاضر درمانی که بتواند این اختلال را کاملاً از بین ببرد شناخته نشده است، اما روان‌درمانی و دارودرمانی می‌توانند علائم را تا حد زیادی کاهش داده و توانایی فرد را در عملکرد روزانه بهبود بخشند.

4. آیا داروهای ضدافسردگی در اختلال شخصیت اسکیزوتایپی اثربخش هستند؟

بله، در صورتی که فرد دچار اضطراب و افسردگی باشد، داروهای ضد افسردگی (مانند فلوکستین و سیتالوپرام) می‌توانند در کاهش علائم همراه مفید عمل کنند. البته مصرف این داروها باید تحت نظر روان‌پزشک انجام شود.

5. چطور می‌توان از ابتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی پیشگیری کرد؟

هیچ روش قطعی برای پیشگیری وجود ندارد؛ با این حال، ایجاد محیط خانوادگی امن و حمایتگر، اجتناب از کودک‌آزاری، مداخلات بهنگام در صورت بروز مشکلات سلامت روان در دوران کودکی یا نوجوانی و عدم مصرف مواد مخدر می‌تواند احتمال ابتلا به بسیاری از مشکلات سلامت روان را کاهش دهد.

6. آیا افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی می‌توانند زندگی عادی داشته باشند؟

با استفاده از روان‌درمانی منظم، حمایت خانواده و مدیریت استرس، افراد مبتلا می‌توانند مهارت‌های اجتماعی خود را بهبود بخشیده و زندگی نسبتاً مطلوبی داشته باشند. هرچند ممکن است همواره با چالش‌هایی در زمینه روابط اجتماعی و حفظ ارتباطات روبه‌رو باشند.