«آیا تا به حال پیش آمده نیمه‌های شب ناگهان از خواب بپرید و متوجه صداهایی شوید که گویا از دهانتان خارج می‌شود؟ شاید در آن لحظه با خودتان تصور کنید رازی عجیب برملا شده یا شاید از حرف‌های نامأنوس در خوابتان حیرت کنید.»
این پرسش شاید برای بسیاری از مخاطبان وب‌سایت تراپینا پیش آمده باشد. کسانی که نمی‌دانند چرا در خواب، وسط رویاهایشان شروع به حرف زدن می‌کنند و حتی امکان دارد حرف‌هایی نامفهوم را بیان کنند. پیش از رسیدن به توضیح جامع، جا دارد ذهن شما را کمی درگیر کنیم: آیا ممکن است این گفت‌وگوهای شبانه نشانه‌ای مرموز از ناخودآگاه باشند؟ یا این‌که فقط واکنشی گذرا هستند و نباید نگرانشان باشیم؟ در ادامه، بنا داریم به شکل تخصصی از دید یک روان‌شناس، این موضوع را بررسی کنیم.

در این مطلب بلند و مفصل، تلاش می‌کنیم همه زوایای حرف زدن در خواب را روشن کنیم. از دلیل احتمالی آن گرفته تا روش‌های کنترل و درمان؛ همچنین می‌کوشیم بیان کنیم چطور می‌شود این پدیده را از اضطراب‌های روزمره جدا کرد و آیا اساساً خطری متوجه افراد هست یا خیر. اگر در پی راهکارهای عملی برای کاهش حرف‌هایتان در خواب هستید یا می‌خواهید خیالتان از بابت فرزندتان که شب‌ها در خواب حرف می‌زند آسوده‌تر شود، حتماً تا پایان همراه ما بمانید. تمام تلاش ما این خواهد بود که به زبانی ساده، بدون پیچیدگی، موضوع را باز کنیم و توصیه‌هایی انجام‌پذیر داشته باشیم. البته در پایان، پاسخ برخی پرسش‌های پرتکرار را هم خواهیم داشت.

حرف زدن در خواب نشانه چیست

حرف زدن در خواب، پدیده‌ای است که طی آن فرد بدون این‌که بیدار باشد، چند کلمه یا جمله را ادا می‌کند. گاه این جملات کاملاً مفهوم دارند و گاه صرفاً صدا یا واژه‌های به هم‌ریخته می‌باشند. هنوز پرسش بزرگ برای بسیاری آن است که واقعاً این حرف زدن چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟
نخستین نکته اینکه در روان‌شناسی بالینی، حرف زدن در خواب غالباً به عنوان یکی از شکل‌های «پاراسومنیا» (دسته‌ای از اختلالات خواب) شناخته می‌شود. با وجود آن‌که خیلی‌ها تصور می‌کنند این پدیده، فوری و نگران‌کننده است، اغلب موارد بی‌خطر خواهد بود. عمده بزرگ‌سالانی که شب‌ها در خواب صحبت می‌کنند، هیچ ناراحتی خاصی ندارند و معمولاً این مسئله تنها زمانی جلب توجه می‌کند که باعث اذیت اطرافیان شود یا موجب خجالت فرد گردد.
برخی افراد هنگام حرف زدن در خواب، ممکن است در پاسخ به محیط نیز چیزی بگویند. مثلاً اگر هم‌اتاقی صدایشان بزند، در حالت خواب چند واژه را پشت سر هم می‌گذارند که شاید به ظاهر پاسخی به صدا باشد. اما نکته مهم اینکه طی صحبت در خواب، شخص در حالت رؤیا یا دست‌کم در وضعیت نیمه‌هشیار است و نباید انتظار داشت سخنانش نظم و چهارچوبی مثل زمان بیداری داشته باشد.
پس اینکه «آیا حرف زدن در خواب نشانه خطر یا آسیب روانی است؟» پاسخ ساده این است که همیشه نه. این رفتار ممکن است گهگاه از استرس، کم‌خوابی، ژنتیک و عوامل دیگر شکل بگیرد؛ گاهی هم کاملاً گذراست و با مدیریت درست مشکلات زمینه‌ای حل می‌شود.

علت حرف زدن در خواب

برای این رفتار نمی‌توان یک دلیل صددرصد اعلام کرد. پژوهش‌های خواب نشان داده‌اند که عوامل گوناگون دست به دست هم می‌دهند تا فرد در حین خواب کلماتی ادا کند. عوامل زیر پررنگ‌تر از بقیه‌اند:

• سابقه خانوادگی: داده‌های به‌دست‌آمده از برخی تحقیقات بر دوقلوها یا خانواده‌هایی که چند نفر در خواب صحبت می‌کنند نشان می‌دهد اگر در بستگان درجه یک، شخصی حرف زدن در خواب داشته باشد، احتمال بروز آن در سایر افراد فامیل بیشتر خواهد بود.

• فشارهای روانی و تنش: وقتی فرد زیر بار تنش‌هایی مانند اضطراب کاری، نگرانی تحصیلی یا مسائل خانوادگی قرار می‌گیرد، مغز حتی در زمان استراحت نتوانسته است به حالت آرامش کافی برسد. در این وضعیت گاهی توالی مرحله خواب دچار بی‌نظمی شده و صدا کردن کلمات در خواب بیشتر می‌شود.

• کمبود خواب: بسیاری از افرادی که در شب‌های متوالی خوب نمی‌خوابند یا دچار کم‌خوابی مزمن هستند، بیشتر در معرض این رفتار می‌باشند؛ چراکه اختلال در چرخه خواب سبب تحریک مغز در حالت نیمه‌بیدار شده و گفتارهای کوتاهی از فرد خارج می‌شود.

• رسوب خاطرات ناگوار یا رویای بد: کابوس‌ها یا رؤیاهای شدید می‌توانند گاهی فرد را به حرف زدن تشویق کنند. به‌ویژه در کودکان، این حالت شایع‌تر است و معمولاً با حالت وحشت شبانه همراه می‌گردد.

• رژیم غذایی نامناسب یا مصرف برخی مواد: مصرف برخی داروها یا مواد که الگوی خواب طبیعی را بر هم می‌زنند (مانند الکل) می‌توانند باعث شوند فرد طی شب بیشتر بی‌قرار شود یا حرف بزند.

• اختلالات خواب همزمان: برخی اختلالات مانند راه رفتن در خواب (خواب‌گردی)، وحشت شبانه (Night Terrors) یا حتی آپنه خواب، همگی گاهی زمینه‌ساز گفتارهای شبانه هستند.

اگرچه علت دقیق در هر شخص ممکن است با دیگری فرق داشته باشد، اما مجموع این عوامل نشان می‌دهد شرایط زندگی پرتنش، الگوی خواب نامنظم و احتمال مسائل ژنتیکی همگی دست‌به‌دست می‌دهند تا این وضعیت ایجاد شود.

علت حرف زدن در خواب در طب اسلامی
در رویکردهای سنتی یا مذهبی، گاه برای اختلاف‌های رفتاری در خواب، توضیحات متفاوتی بیان می‌شود. در طب اسلامی، برخی به ریشه‌های روانی و اخلاقی توجه کرده‌اند. از دیدگاه مکتب‌های اسلامی، توجه ویژه بر ذهن آرام قبل از خواب می‌تواند در کمتر شدن این اتفاق یاری‌رسان باشد. مثلاً توصیه کرده‌اند پیش از خواب، ذهن را از thoughts منفی خالی کرد، وضو گرفت یا دعا خواند تا کیفیت خواب بیشتر گردد.
در برخی منابع طب اسلامی اشاره می‌شود که سبک زندگی روزانه و پاک بودن اخلاق فرد در کاهش حرف‌های بی‌هدف هنگام خواب اثربخش است. همچنین توصیه شده که خوراکی‌هایی که آرامش‌بخش‌اند (مانند دم‌نوش‌هایی همچون گل گاوزبان یا نبات) می‌توانند بر بهتر شدن الگوی خواب آدمی اثر داشته باشند.
باید توجه داشت که علم روز روان‌پزشکی صرفاً این روش‌ها را در دسته مداخله‌های کمکی و روانی-معنوی قرار می‌دهد. بااین‌حال، اگر شخصی از باورهای مذهبی خود نیرو بگیرد و تنش درونی‌اش فروکش کند، بی‌شک انتظار می‌رود آرامش ذهنی بیشتری داشته باشد و به تبع آن، در خواب کمتر حرف بزند.

علت راه رفتن و حرف زدن در خواب

دسته‌ای از افراد هنگام خواب، نه‌تنها صحبت را شروع می‌کنند، بلکه حتی از تخت برمی‌خیزند، چند قدمی راه می‌روند یا کارهای ظاهراً هدفمند انجام می‌دهند. این پدیده تحت عنوان «خواب‌گردی» شناخته می‌شود و وقتی همراه حرف زدن باشد، معنایش این است که احتمالاً پاراسومنیا شدیدتری وجود دارد.
به‌طور کلی، خواب‌گردی و گفتار شبانه، هر دو می‌توانند از آشفتگی چرخه خواب عمیق و سبک ناشی شوند. فرد در مرحله عمیق خواب (موسوم به NREM) واقع شده، اما بخش‌هایی از مغز که مسئول حرکت جسم و گفتار است، به‌صورت ناقص فعال مانده‌اند. این وضعیت بیشتر در کودکان دیده می‌شود و با puberty (رسیدن به دوران بلوغ) کاهش پیدا می‌کند.
گاهی علت راه رفتن در خواب و ادای کلمات به عواملی مثل خستگی مزمن، استرس شدید، اختلال خواب ژنتیکی یا مصرف داروهای روان‌گردان بازمی‌گردد. چون در این شرایط چرخه خواب-بیداری آشفته است و مغز زمانی که باید در حد کامل استراحت کند، بخش‌هایی از آن هنوز بیدار باقی می‌ماند.
بزرگسالانی که زیاد در خواب راه می‌روند و به شکل مکرر حرف می‌زنند، شاید بد نباشد با روان‌شناس یا متخصص خواب در این باره مشاوره کنند. شیوه‌هایی برای کم کردن این حالت وجود دارد؛ ازجمله ایجاد برنامه خواب منظم، پرهیز از مواد محرک در اواخر روز و کاستن از استرس‌ها.

علائم حرف زدن در خواب

حرف زدن در خواب به شکل‌های گوناگونی بروز پیدا می‌کند. البته کسی که حرف می‌زند، معمولاً از جزئیات بی‌خبر می‌ماند و دیگران، مثلاً خانواده یا دوستان هم‌اتاقی، او را مطلع می‌سازند. در این بخش می‌توان به نشانه‌های زیر اشاره کرد:

1. صدای نامفهوم و کوتاه: بسیاری هنگام خواب، صرفاً آواهای کوتاه، زمزمه یا صدای بی‌ربط تولید می‌کنند که به‌سختی فهمیده می‌شود.

2. جملات نیمه‌کاره: گاه فرد چند کلمه پشت سر هم می‌گوید، ولی انگار وسط داستان گیر کرده و ناگهان دنباله صحبت قطع می‌شود.

3. روند تکرارشونده: ممکن است طی یک شب چند بار این صداها تکرار شود یا فقط یکی دو مرتبه نمایان گردد.

4. همراهی با حرکات بدن: برخی هم‌زمان کمی جابه‌جا می‌شوند، دست‌شان را تکان می‌دهند یا دچار انقباض‌های عضلانی می‌شوند.

5. برخی دیگر داد می‌زنند یا فریاد کوتاه می‌کشند: در موارد شدیدتر، امکان دارد صدای فرد به فریاد شباهت پیدا کند. این حالت بعضاً با ترس یا کابوسی وحشتناک مرتبط است.

در کل، اگر خودتان مشکوک هستید که شب‌ها مشغول حرف زدن می‌شوید، بهتر است اطرافیان را تشویق کنید که اگر صحبتی شنیدند، محتوای تقریبی یا الگویش را به شما بگویند. گاهی این گزارش‌ها دید روشن‌تری از عادات خواب به دست می‌دهد و می‌تواند چراغ راهی برای یافتن علت‌های زمینه‌ای باشد.

 

آیا حرف زدن در خواب خطرناک است؟

مطمئن باشید در اکثر مواقع، حرف زدن در خواب به‌خودی‌خود خطر تلقی نمی‌شود. درصد زیادی از کودکان که گاهی نیمه‌شب چیزهایی می‌گویند، در دوران نوجوانی اصلاً دیگر چنین چیزی را تجربه نمی‌کنند و همه‌چیز به روال عادی برمی‌گردد. همچنین اگر بزرگ‌سالی گهگاهی این اتفاق را داشته باشد، در صورتی که بدون نشانه‌های جدی دیگر باشد، دلیلی بر خطر حتمی نیست.
خطر زمانی مطرح می‌شود که فرد در کنار صحبت شبانه، مشکلات دیگری را تجربه کند. برای نمونه، اگر حرف زدن با پرخاش فیزیکی در خواب همراه شود، اگر فرد نیمه‌شب از جایش بلند شود و احتمال صدمه دیدن داشته باشد، یا اگر دچار وقفه تنفسی در خواب باشد (آپنه خواب) و علائم خستگی سنگین روزانه احساس کند.
پس در اغلب موارد نباید نگران باشیم و حرف زدن در خواب را به ذهن خودمان به عنوان عاملی جدی بچسبانیم. اما اگر این پدیده خیلی تکراری شود یا نشانه‌هایی مثل خواب‌آلودگی روزانه، تمرکز کم، سردرد صبحگاهی یا مشکلات ارتباطی پیش آورد، شاید بهتر باشد از روان‌شناس یا متخصص سلامت خواب کمک بگیریم.

 

علت حرف زدن در خواب در نوجوانان

نوجوانی، دورانی است که جسم و ذهن فرد در حال تغییرات بزرگ بوده و اتفاقاً برخی رفتارها یا اختلالات خواب می‌توانند پررنگ‌تر شوند. نوجوان ممکن است دچار حرف زدن شبانه شود و حتی گاهی گفتارش پر از اضطراب یا استرس باشد.
در این برهه، فاکتورهایی همچون تغییرات هورمونی، مشکلات درسی، فشار روانی برای رسیدن به نتایج تحصیلی بهتر و حوادثی که در مدرسه رخ می‌دهد، روی ذهن نوجوان اثر می‌گذارد. از سوی دیگر، تغییر در ریتم شبانه‌روزی نیز رخ می‌دهد. بسیاری از نوجوانان تا دیروقت بیدار می‌مانند یا صبح خیلی دیر از خواب بلند می‌شوند. این به‌هم‌ریختگی ساعات خواب می‌تواند عاملی باشد برای تکان خوردن مغز در نیمه‌شب و در نتیجه، حرف زدن بیشتر.
چگونه می‌توان به نوجوان کمک کرد؟ شاید برقراری گفت‌وگوی آرام با او در مورد دغدغه‌هایش، اصلاح الگوی خواب و حتی مراجعه به روان‌شناس بتواند استرس‌های او را کمتر نماید. هرچه دوام استرس در زندگی نوجوان بیشتر باشد، ورود به اختلالات خوابی مثل خواب‌گردی یا صحبت در خواب آسان‌تر می‌گردد.

 

حرف زدن در خواب سالمندان

با گذر سن، چرخه خواب تا حدی از دوران جوانی فاصله می‌گیرد. افراد مسن معمولاً زودتر می‌خوابند و زودتر از خواب بیدار می‌شوند. همچنین برخی بیماری‌های جسمی یا دردهای مزمن روی کیفیت خواب اثر می‌گذارند. داروهای متعدد نیز ممکن است باعث شوند فرد دچار رفتارهای ناآشنا در خواب بشود.
حرف زدن در خواب نزد سالمندان گاه به دلیل درد یا خاطرات گذشته است. تحقیقات نشان داده برخی از افراد مسن در خواب شروع به مرور خاطرات می‌کنند و این کار را با گفتن چند کلمه نشان می‌دهند. اگر حرف زدن پیوسته باشد و روز بعد خستگی و کلافگی به همراه آورد، می‌توان از متخصص خواب یا پزشک کمک گرفت تا با بهبود شرایط جسمی و کاهش دردهای بدنی، کیفیت خواب بهتر شود.
در موارد خاص، اگر سالمندی دچار وضعیت‌هایی همچون زوال عقل باشد، ممکن است رفتارهای غیرمعمول خواب همچون فریاد شبانه یا حرف‌های پی‌درپی بالا رود. در چنین حالتی حمایت خانواده و کمک تخصصی حیاتی است تا فرد آرامش بیشتری داشته باشد.

 

حرف زدن در خواب با چشم باز

گاهی فرد را می‌بینید که در تاریکی شب، ظاهراً چشمانش را باز نگه داشته و هم‌زمان چند کلمه بیان می‌کند. این گونه ماجراها بیشتر شبیه یک صحنه مرموز است و می‌تواند اطرافیان را بترساند.
حقیقت این است که در برخی اختلالات خواب، فرد ممکن است به‌صورت نیمه‌بیدار باشد، چشمش تا حدی باز باشد ولی هنوز در خواب ذهنی باشد. حتی یک پدیده داریم به نام «چشم نیمه‌باز در خواب» که در آن پلک‌ها کامل بسته نمی‌شوند. این وضعیت زمانی منجر به گفتار می‌شود که بخش‌های گفتاری مغز فعال باقی مانده‌اند اما ماده هوشیاری به‌ طور کامل در دسترس فرد نیست.
برخی افراد این حالت را پس از حوادث پراسترس و قبل از تثبیت چرخه خواب تجربه می‌کنند. هیچ الزاماً خطری ندارد، ولی اگر همواره چشم باز و حرف زدن هم‌زمان رخ دهد، بهتر است بررسی‌های لازم صورت گیرد تا مطمئن شویم پاراسومنیا یا مشکل دیگری در کار نیست.

 

چیکار کنم تو خواب حرف نزنم؟

این پرسش فراوانی است که افراد نگران از خجالت یا سلب آسایش دیگران می‌پرسند. پاسخ به چنین پرسشی به شرایط هر فرد بستگی دارد، اما توصیه‌های کلی زیر می‌توانند کمک‌کننده باشند:

1. کاهش استرس
   
   

در طول روز، زمان‌هایی را برای آرام‌سازی ذهن در نظر داشته باشید. از تنفس عمیق و آرام بهره ببرید. فعالیت‌های سبک مثل پیاده‌روی را برنامه‌ریزی کنید و اگر دغدغه‌های خیلی بزرگی ذهنتان را درگیر کرده، با یک متخصص صحبت کنید.

 

2. تنظیم ساعت خواب
   
   

ساعاتی معین برای خوابیدن و بیدار شدن داشته باشید و حتی تعطیلات هم این قاعده را تا حد امکان رعایت کنید. وقتی مغز بداند چه زمانی باید استراحت کند، کمتر پریشان می‌شود.

 

3. دوری از محرک‌ها و غذای سنگین

مصرف چای پررنگ و مواد کافئین‌دار را در غروب به بعد کم کنید. خوردن غذاهای حجیم همچون غذاهای پرچرب یا ادویه‌دار قبل از خواب نیز می‌تواند باعث آشفتگی خواب شود.

 

4. ایجاد فضایی امن و خلوت برای خواب
   
   

کوشش کنید اتاق خوابتان تاریک، اندکی خنک و آرام باشد. به اطرافتان نگاه کنید و هر چیزی که می‌تواند باعث بر‌هم‌خوردن خواب شود (مانند صدای بلند تلویزیون یا نور زیاد) حذف کنید.

 

5. تهیه دفترچه ثبت وقایع خواب

گاهی یادداشت وقایعی که قبل از خواب رخ داده و ساعت خواب مفید است. این کار کمک می‌کند الگوهای گفتار در خواب را کشف کنید و شاید متوجه شوید کدام شب‌ها شدت حرف زدن بالاتر است.

 

6. بررسی پزشکی

اگر صحبت در خواب شدید است یا همراه دیگر مشکلات خوابی، بررسی تخصصی واجب خواهد بود. پزشک متخصص ممکن است یک برگه ارجاع به آزمایش خواب صادر کند.

با رعایت این توصیه‌ها، بسیاری از افراد می‌توانند شدت حرف زدن در خواب را کمتر از قبل کنند. بااین‌حال، بعضی از آدم‌ها به شکل ذاتی بیشتر مستعد این موضوع‌اند و ممکن است به‌طور کامل حذف نشود؛ ولی عموماً تا حد زیادی کنترل خواهد شد.

درمان قطعی حرف زدن در خواب

شاید بپرسید: «اصلاً درمان صددرصد وجود دارد؟» باید گفت در بسیاری از منابع علمی، حرف زدن در خواب را مشکلی حاد حساب نمی‌کنند، بنابراین راهکار خاص دارویی یا جراحی‌ای برای آن تعریف نشده است، مگر این‌که با اختلالات دیگر هم‌زمان باشد. در این صورت، درمان آن اختلال، احتمالاً حرف زدن را کاهش می‌دهد.
گاهی پزشکان آرام‌بخش‌های ملایم یا داروهای اضطراب را وقتی تجویز می‌کنند که استرس فرد بالاست و همین مسئله خواب را مختل کرده است. اما بیشتر رویکردهای رفتاری، اصلاح سبک زندگی و روان‌درمانی مورد توجه‌اند. خلاصه اینکه اگر به دنبال یک قرص جادویی برای ساکت شدن شبانه هستید، معمولاً پیدا نخواهید کرد!   روش‌هایی نظیر مدیتیشن پیش از خواب، انجام ورزش سبک در روز، دوری از تماشای محتوای تنش‌زا قبل از خواب و حتی کاهش stimulations مغزی (مثل گوشی و تلویزیون) رویکردهایی هستند که در طولانی‌مدت نتیجه می‌دهند.
همچنین نباید مزایای ذهن‌آرامی را دست‌کم گرفت. تمرین مداوم تنفس آگاهانه می‌تواند ما را در خواب هم آسوده‌تر کند. به‌علاوه، گاهی اگر مشکل خیلی شدید باشد، بهتر است ارزیابی پیشرفته‌تری صورت گیرد تا از وجود مواردی مثل آپنه خواب یا اضطراب فراگیر اطمینان حاصل شود.

جمع بندی
حرف زدن در خواب ممکن است برای افرادی که آن را دارند یا اطرافیانشان، پرسش‌هایی فراوان ایجاد کند. بعضی نگران فاش شدن رازهایی هنگام گفتار شبانه‌اند، برخی هم تصور می‌کنند این رفتار می‌تواند نشانه‌ بیماری جدی اعصاب باشد. نکته اساسی آن است که در بیشتر موارد چنین حرف‌هایی گرچه ممکن است توانایی آزار رساندن به محیط داشته باشد، ولی خطر ویژه‌ای برای خود شخص ندارد و به‌ویژه زمانی که گهگاه رخ می‌دهد، معمولاً دلیلی محکم برای نگرانی نیست.
از دید روان‌شناسی، بهتر است به عواملی که ریتم خواب را برهم می‌زنند و فشارهای روانی روزمره، توجه جدی داشت. تغییر در سبک زندگی، تنظیم خواب، کم کردن وزن در صورت چاقی مفرط، پرهیز از مصرف الکل یا مواد مخدر، همه و همه می‌توانند میزان حرف زدن را کم کنند.
طب اسلامی نیز توصیه می‌کند که آدمی پیش از خواب به آرام‌سازی روحی بپردازد و از افکار منفی پرهیز کند؛ چراکه به مدد این کار، کیفیت خواب (خصوصاً خواب عمیق) بالاتر می‌رود و مغز کمتر دچار آشفتگی می‌شود.
در مجموع، اگر گفتار شبانه مزمن است یا موجب شرمساری، خجالت، محرومیت از خواب کافی یا دردسر برای دیگران می‌گردد، باید قدم منطقی برداشت و مشورت تخصصی داشت. در نهایت، اصل موضوعی که برای بسیاری مفید است، همان تنظیم ساعت خواب، کاهش تنش‌های روزانه و ایجاد آرامش قبل از خواب می‌باشد.